Publikujemy tłumaczenie tekstu z portalu Rorate Caeli pt.
Terminology: What is the "official" name of the Traditional Latin Mass? Is it "Extraordinary Form"?. Dziękujemy p. Robertowi Włodarczykowi za trud przetłumaczenia tego artykułu.
Nigdy nie sądziliśmy, że zajdzie
potrzeba, aby o tym pisać, ponieważ dwa aspekty, które tu omówimy, wydają się
oczywiste i za takie też uchodzą od 2007 roku. Mimo to panuje wiele
nieporozumień dotyczących sformułowania „Nadzwyczajna forma”, dlatego
czujemy się zobligowani do wyjaśnienia dwóch kwestii.
1. Dlaczego
w motu proprio Summorum Pontificum papież Benedykt XVI wprowadził
określenie „Nadzwyczajna forma”? Odpowiedź: aby rozwiązać dylemat z zakresu
prawa liturgicznego.
W całej historii Kościoła – a
przynajmniej od momentu, gdy różnice w rytach stały się wyraźne i związane z
konkretnymi patriarchatami lub regionami – birytualni księża stanowili
tradycyjnie wyjątek. Również dzisiaj są oni rzadkością. Ponadto Benedykt XVI
czuł potrzebę, by wreszcie zwalczyć niesprawiedliwość, która utrzymywała się, i
była broniona przez większość kanonistów, od momentu ogłoszenia konstytucji
apostolskiej Missale Romanum, Pawła VI (1969), ustanawiającej Novus
Ordo Missae. Czy owa Konstytucja, a także wcześniejsze i późniejsze
dokumenty zmieniające wszystkie obrzędy sakramentów zniosły tradycyjny ryt
rzymski?
Użycie terminu „forma” rozwiązało
oba problemy. Nie uczyniło natychmiastowo wszystkich
kapłanów Kościoła łacińskiego, w ogromnej większości księży diecezjalnych,
birytualnymi (w świetle prawa) – co byłoby raczej niezgodne z tradycją; oraz,
co najważniejsze, rozwiązało oczywisty kłopot z niemożliwością zniesienia rytu
liturgicznego mającego korzenie sięgające niepamiętnych czasów. (Był to oczywisty
kłopot, ponieważ jak zasugerował Papież „to, co poprzednie pokolenia uważały za
święte, świętym pozostaje i wielkim także dla nas, przez co nie może być nagle
zabronione czy wręcz uważane za szkodliwe,” dlatego odwieczne Ryty
liturgiczne i Obrządki Kościoła łacińskiego nie mogły i nie mogą być po prostu zniesione.)
Jest to poniekąd życzliwy gest [Papieża], szlachetna konstrukcja intelektualna,
ponieważ powszechna celebracja tradycyjnej Mszy łacińskiej oraz Novus Ordo
Missae zdaje się ukazywać dwa bardzo odmienne ryty. Jednakże użycie takiej
konstrukcji prawnej jest dosyć powszechne w prawodawstwie i nie ma w tym nic
niestosownego. Posłużenie się tą terminologią dało jasno do zrozumienia, że
każdy kapłan Kościoła łacińskiego ma święte prawo do odprawiania tradycyjnej
Mszy.
2. Mimo
to termin „Nadzwyczajna forma” nie jest „oficjalną” nazwą
tradycyjnego rytu rzymskiego. Jest po prostu jednym z wielu określeń
używanych wobec Niego. Istotnie, jak możemy dostrzec w samych tekstach
oficjalnych dokumentów, korzysta się z kilku różnych nazw w odniesieniu do
tradycyjnego rytu rzymskiego.
Już we wstępie samo motu proprio
mówi o „nadzwyczajnym stosowaniu”[1]
i o „starej formie”[2]
(antiqua forma) rytu rzymskiego. Następnie w pierwszym artykule wspomina
o „Mszale Rzymskim ogłoszonym przez św. Piusa V i wydanym po raz kolejny przez
bł. Jana XXIII” (tzn. Mszał św. Piusa V jest równie „oficjalny” jak Mszał bł.
Jana XXIII – nic dziwnego, że kardynał Navarette-Cortes posłużył się podobnym
porównaniem w wywiadzie z 2008 roku[3]),
który stanowi „nadzwyczajny wyraz” (extraordinaria expressio) oraz
„nadzwyczajną formę” (forma extraordinaria). Dokument nazywa Go także
„wcześniejszą tradycją liturgiczną.”[4]
Według tradycyjnego Rytuału
Rzymskiego (Rituale Romanum), obrzędy sakramentów charakteryzują się
zgodnością ze starszym[5]
rytuałem (Rituale antiquior). Ten sam przymiotnik jest stosowany w odniesieniu do Pontyfikału, jak również do
samej formy: starsza forma (forma antiquior).
Wszystkie te terminy zawarte są
krótkim tekście samego motu proprio Summorum Pontificum.
Z kolei w Liście do Biskupów wzmiankuje się o
„liturgii rzymskiej ustanowionej przed reformą roku 1970.” Papież stwierdza w
Liście, że nie ma „dwóch rytów” (mimo iż używa zwrotu „nowy ryt” (!), sprawia,
że nie czujemy się skrępowani, gdy stosuje również zwrot starszy ryt...),
lecz posługuje się również innymi określeniami: „wersja”, „wcześniejsza Forma”,
„Mszał z roku 1962”, „dawny Mszał” czy „starożytne tradycje liturgii
łacińskiej” (nawiasem mówiąc, bardzo piękne określenie).
W instrukcji Universae
Ecclesiae dominuje termin „forma extraordinaria”, jednak znajduje się w
Niej także wiele innych rodzajów określeń: „forma”, „zwyczaj”, „Usus
antiquior” czy „Mszał z 1962 roku...”
Wszystkie one są po prostu
„oficjalnymi” nazwami powszechnie stosowanymi w przytoczonych dokumentach. Nie
zapomina się jednak o potrzebie klarowności, która wymaga ciągłego posługiwania
się sformułowaniami przyjętymi w językach narodowych, np. tradycyjna Msza łacińska
w angielskim czy „Msza trydencka” (mimo iż to nieszczególnie precyzyjne
określenie) zarówno w angielskim jak i w kilku innych językach europejskich.
Nie wspominając już o godnych wielkiego szacunku określeniach: „Ryt
gregoriański” oraz „Klasyczna liturgia rzymska” (używanych np. przez byłego
przewodniczącego Papieskiej Komisji Ecclesia Dei, kardynała Castrillona Hoyosa).
W końcu, w trakcie obecnego
pontyfikatu, omawiany ryt został określony jako „Vetus Ordo”. Raz
uczynił to sam papież Franciszek, zaś kolejny raz nazwa ta została użyta w
dokumencie dotyczącym interwencji w zgromadzeniu Franciszkanów Niepokalanej. Poza tym, wraz z nadchodzącą
kanonizacją Papieża roku 1962, będziemy mieli wkrótce powód by wspominać o
Mszale św. Jana XXIII...
---------------------------------------------
Dlatego
też:
(1) nie ma żadnego przymusu, aby używać nazwy Nadzwyczajna
forma, jak gdyby była to jedyna akceptowalna nazwa – nawet w przytoczonych dokumentach nie stosuje się
wyłącznie tego określenia;
(2) nie należy oburzać się, gdy
posługują się nią inni – wystarczy
samemu jej nie używać.
[2] Tamże.
[3] Por., The Mass that is „more
directed toward God”, Bruno Volpe. Wywiad zamieszony na Rorate
Caeli. Kliknij.
[4]
W polskim tłumaczeniu Summorum Pontificum „wcześniejsze tradycje
liturgiczne”, przyp. tłum.
[5]
W polskim tłumaczeniu Summorum Pontificum użyto przymiotnika „stary” w
odniesieniu do rytuału, Pontyfikału i formy rytu rzymskiego, przyp. tłum.
